Kijksluiter maakt de bijsluiter begrijpelijk – ook voor laaggeletterden
Iedereen kent ’m, maar bijna niemand snapt ’m helemaal: de bijsluiter van een geneesmiddel. Kijksluiter maakt de bijsluiter begrijpelijk. In een animatiefilmpje op maat waarin iedereen zich herkent: jong of oud, man of vrouw, hoog- of laaggeletterd. Zonder moeilijke woorden, priegelige lettertjes of lappen tekst. Er zijn inmiddels al meer dan vijfduizend Kijksluiters. Laaggeletterden zelf beoordelen de video’s met een 8,5.
Interview Afke de Jong, directeur Kijksluiter
‘Neem deze pil in tijdens de maaltijd.’ Duidelijke taal, toch? Niet voor iemand die laaggeletterd is. Het woord ‘tijdens’ blijkt voor verwarring te zorgen. En roept vragen op. Want ‘tijdens’ de maaltijd, dan ben je toch aan het eten? En neem je die pil dan voordat je bord leeg is, of erna?
“Laaggeletterden hebben een andere logica.” Dat is een van de inzichten die directeur Afke de Jong opdeed toen ze Kijksluiter testte onder een groep laaggeletterden. “Als hoogopgeleide is het lastig om je voor te stellen wat mensen met lage taal- en digitale vaardigheden nu precies moeilijk vinden.” Ze merkte bijvoorbeeld dat laaggeletterden het ingewikkeld vinden om twee dingen tegelijk te doen, bijvoorbeeld naar een uitleg luisteren en ergens op klikken. “Ze willen óf goed luisteren óf naar plaatjes kijken – niet tegelijk.”
Begrijpelijke taal
Kijksluiter is een bibliotheek van ruim vijfduizend animatievideo’s. Elke video legt in eenvoudige spreektaal uit wat de belangrijkste informatie uit de bijsluiter is en geeft antwoord op vragen als: waarvoor moet ik dit medicijn gebruiken, wat kan ik ervan verwachten en waar moet ik op letten. Kijksluiter maakt de bijsluiter voor iedereen begrijpelijk. Niet alleen voor mensen die lezen en schrijven moeilijk vinden – of de lettertjes op de bijsluiter te klein. Afke licht toe: “Voor heel veel mensen is medische informatie ingewikkeld. En als je ziek bent, krijg je de informatie over je medicijn vaak onder stressvolle omstandigheden. Met de Kijksluiter kun je de uitleg thuis nog eens in alle rust bekijken, eventueel samen met iemand anders.”
Herkenbaar
De patiënt herkent zich in de animatie omdat geslacht, leeftijd en taal overeenkomen. Dat is essentieel om de informatie ook daadwerkelijk te begrijpen, weet Afke. “We zorgen dat er alleen maar informatie in het filmpje zit die voor deze specifieke patiënt relevant is. Zo krijgt iemand die een capsule moet slikken andere informatie dan iemand die een drankje krijgt voorgeschreven.”
Ruim een derde medicijnen niet goed gebruikt
Afke de Jong werkte eerst als arts en vervolgens jaren in het bedrijfsleven bij verschillende farmaceuten, waar ze nieuwe geneesmiddelen perfectioneerde. Dat ging wringen. “Ik vroeg me af: doen we hier goed aan als we weten dat ruim een derde van de bestaande medicijnen niet goed – of soms helemaal niet – wordt ingenomen?” Laten we dáár eens mee beginnen, dacht ze nuchter. Inmiddels is ze samen met haar compagnon fulltime bezig met Stichting Kijksluiter. In 2,5 jaar tijd maakten ze maar liefst 5400 video’s over verschillende medicijnen. Helemaal op maat naar leeftijd, geslacht en de reden waarom het middel is voorgeschreven. En in vier talen: Nederlands, Engels, Turks en Arabisch.
Goed gebruik begint bij informatie die de patiënt begrijpt
11 miljoen Nederlanders gebruiken structureel geneesmiddelen. De bijsluiter is voor hen de meest geraadpleegde bron. Toch begrijpt maar 25% van de mensen echt wat erin staat. Hoe komt het nu dat zoveel mensen hun medicijnen niet goed gebruiken? “Sommige denken dat ze er zieker van worden als ze de hele lijst bijwerkingen zien; ze kunnen dit niet in perspectief plaatsen en dan nemen ze het maar niet.” Naast angst is ook onbegrip een belangrijke reden. “Veel mensen snappen niet dat ze pillen moeten slikken terwijl ze nergens last van hebben.” Dat speelt vooral bij chronische aandoeningen, zoals een hoge bloeddruk, waarbij het medicijn pas op de lange termijn resultaat geeft. “We hebben niet de illusie dat Kijksluiter al deze problemen oplost, maar we hebben wel de overtuiging dat goed gebruik begint bij goede informatie.”
Eén druk op de knop
Om de Kijksluiter te bekijken, krijgt de patiënt van zijn apotheek, huisarts of ziekenhuis een mailtje met een link. Eén druk op de knop, en de video over zijn medicijn staat op het scherm van zijn computer, tablet of smartphone. Dit maakt de Kijksluiter ook makkelijk te gebruiken voor laaggeletterden en voor mensen die niet zo handig zijn met computers. “Kijksluiter kan ook worden gekoppeld aan de app van de apotheek waarmee je een herhaalrecept kunt bestellen. Je krijgt dan niet alleen een berichtje wanneer het medicijn klaarstaat, maar ook als het is opgehaald – met een link naar de Kijksluiter.” Het hele proces is geautomatiseerd en kost geen extra tijd.
Zorgverleners kunnen een abonnement op Kijksluiter afsluiten voor een vast bedrag per jaar. Hun patiënten hebben dan kosteloos toegang tot alle video’s in de Kijksluiter-bibliotheek. Speciaal voor apotheken stelt een grote zorgverzekeraar budget beschikbaar. “Zo heeft straks iedere patiënt in Nederland toegang tot de Kijksluiter.”
Test: hoe simpeler, hoe beter
Samen met Stichting Pharos en taalambassadeurs (ex-laaggeletterden, red.) van Stichting ABC heeft Stichting Kijksluiter de video’s en de applicatie getest. “In de laatste testronde gaven laaggeletterden ons een 8,5”, zegt Afke trots. “We hebben een heleboel van ze geleerd. Zo dachten we dat het startscherm heel duidelijk was, met één grote rode knop met ‘start’ erop. Simpeler kon niet. Maar: niemand klikte op de knop. Weet je hoe dat kwam? Boven in het scherm stond ons logo. Daar zit een driehoekje in, het ‘play’-teken. En iedereen klikte op het logo.”
Hebben jullie toen het logo aangepast? “Nee hoor, als je nu op het logo klikt, gebeurt hetzelfde als wanneer je op de startknop klikt!” Dit tekent de werkwijze van de stichting, die er alles aan doet om de applicatie en video’s zo laagdrempelig mogelijk te maken.
Meer is niet beter
Een ander inzicht dat Afke meenam uit de test: meer is niet beter. “Eerst zag je rechts in beeld de tekst van de bijsluiter staan. Laaggeletterden bleken deze lap tekst te ervaren als storend; het leidde ze af.” Het Kijksluiter-team besloot de tekst te vervangen door een menu met steekwoorden als ‘bijwerkingen’, ‘zwangerschap’, ‘eten en drinken’. Dankzij dit interactieve menu kun je nu ook alleen een specifiek onderdeel bekijken. “Dat maakt de visuele bijsluiter aantrekkelijker voor mensen die geen behoefte hebben aan het hele verhaal en bijvoorbeeld alleen even willen weten wat te doen als je een pil vergeten bent in te nemen.” Voor wie zich nog afvraagt of ‘innemen tijdens de maaltijd’ nu betekent dat je de pil na de soep of voor het toetje moet slikken: volgens de Kijksluiter neem je de pil ‘bij het eten’. Duidelijke taal, toch?
Oproep aan alle taalaanbieders
Stichting Kijksluiter werkt samen met maatschappelijke organisaties, van zorgverleners tot patiëntenverenigingen en van ziekenhuizen tot gemeenten. Ze doen nog geen projecten met taalaanbieders, terwijl de video’s goed inzetbaar zouden zijn als lesmateriaal voor een taalcursus voor laaggeletterden of bij het taalpunt in de bibliotheek. Of als gespreksstof voor het thema gezondheid, bijvoorbeeld op school of in het buurthuis.
Heb je hier ideeën over? Stichting Kijksluiter komt graag met je in contact.